اوقات سعدی، ۱

الوداع ای زمان طاعت و خیر

الوداع ای زمان طاعت و خیر

محفل: محفل: قصیده ای که سعدی برای وداع ماه مبارک رمضان سروده، نشان دهنده اشراف او به متون و نوع نگاه و خاصیت های شاعرانه اوست.



خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب؛ طاهره تهرانی: سعدی را به حق شیخ اجل گویند، جامی در روضه هفتم بهارستان می نویسد: «شیخ سعدی شیرازی (رحمه الله تعالی) نام وی مصلح الدین است و همانا که سعدی نسبت به نام ممدوح است؛ وی قدوه متغزلان است هیچ کس قبل از وی بیش از وی طریق غزل نورزیده و سخنان وی همه طوایف را مقبول افتاده. یکی از شعرا گفته است و الحق گوهر انصاف سفته:
در شعر سه کس پیمبرانند
هر چند که لانَبیُّ بَعدی
اوصاف و قصیده و غزل را
فردوسی و انوری و سعدی»
همین دو بیت نشان میدهد که شعرا سعدی را به خاطر غزلیاتش که الحق لطیف و اعجاب انگیز است می ستایند، اما قصاید سعدی خاصیت ای دارد که در بین شعرای قبل و بعد منحصر به فرد است.
پند و اندرز پیچیده در شعر یکی از این خاصیت ها این است که غرض سعدی از قصیده (بر خلاف روال رایج زمانه و این قالب شعری) مدح هیچ سلطان و شاه و حاکمی نیست، حتی در قصایدی که مستقیماً برای آن فرد نوشته شده است. قصیده برای سعدی محملی است برای بیان مفصل آن چه مناسب مخاطب می داند، و البته که ذاتاً معلم است و به عنوان شیخی واعظ، نمی تواند از نصیحت و تعلیم دور بماند. نیایش به شیوه شاعرانه خاصیت دیگر این است که قصیده برای او محلی است برای نیایش و بیان صفات خداوند و مهر و قهر توأمان او؛ غالب قصاید سعدی که به عنوان مواعظ طبقه بندی شده اند، بعد از بیان شیرین پند و اندرز در نهایت با ابیاتی نیایش گونه و دعایی به انتها میرسند.
تسلط به عربی و آمیختگی مفاهیم دینی
از سوی دیگر سعدی در نظامیه بغداد درس خوانده و زبان عربی را به خوبی می داند، دسترسی به منابع عربی دارد و به حکم شاعری، از شیوه های بیان و بلاغت ادبیات عرب نیز بهره مند است. در عین حال هم روایات و احادیث را به خوبی خوانده و هم قرآن را، و باتوجه به مضامین مشترک هیچ بعید نیست که آن چه امروز به عنوان صحیفه سجادیه در دست ماست -یا دعاهایی که بعدها توسط شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان گردآوری شده- را نیز خوانده باشد.
وداع با رمضان و حکایت سعدی
قصیده ای که سعدی در وداع ماه مبارک رمضان سروده، نشان دهنده اشراف او به متون و نوع نگاه و خاصیت های شاعرانه اوست:
برگِ تحویل می کند رمضان
بار تودیع بر دل اخوان
یار نادیده سیر، زود برفت
دیر ننشست نازنین میهمان
غادر الحب صحبة الاحباب (محبوب از همنشینی با دوستان خود روی گرداند)
فارق الخل عشرة الخلان (دوست از عشرت دوستان جدا شد)
ماه فرخنده، روی برپیچید
و علیک السلام یا رمضان
الوداع ای زمان طاعت و خیر
مجلس ذکر و محفل قرآن
مُهر فرمانِ ایزدی بر لب
نفس در بند و دیو در زندان
تا دگر روزه با جهان آید
بس بگردد به گونه گونه جهان
بلبلی زار زار می نالید
بر فراق بهار وقت خزان
گفتم انده مبر که بازآید
روز نوروز و لاله و ریحان
گفت ترسم بقا وفا نکند
ورنه هر سال گل دمد بستان
روز بسیار و عید خواهد بود
تیر ماه و بهار و تابستان
تا که در منزل حیات بود
سال دیگر که در غریبستان
خاک چندان از آدمی بخورد
که شود خاک و آدمی یکسان
هردم از روزگار ما جزویست
که گذر می کند چو برق یمان
کوه اگر جزو جزو برگیرند
متلاشی شود به دور زمان
تاقیامت که دیگر آب حیات
بازگردد به جوی رفته روان
یارب آن دم که دم فرو بندد
ملک الموت واقف شیطان
کار جان پیش اهل دل سهلست
تو نگه دار جوهر ایمان
از بیت آغازین قصیده می بینیم که سعدی زمینه خداحافظی از این ماه را فراهم می آورد و با بیان استعاری ماه رمضان را محبوبی که از دوستان روی گردانده می نامد و با او وداع می کند؛ از بیت هفتم به بعد ذاتِ حکایت پرداز و نصیحتگرش موقعیتی را تصویر می کند که با بلبلی بر شاخسار درباره ی کوتاهی عمر انسان و زودگذر بودن روزگار دنیا گفتگو می کند. در نهایت در دو بیت آخر دعای اصلی خودرا به درگاه باری تعالی به زبان شعر بیان می کند. قصیده وداع با رمضان در نسخه خطی کلیات سعدی
وداع امام سجاد مقابل السلام با رمضان
در دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه که علی بن حسین مقابل السلام در آن با ماه رمضان به عنوان وجودی گرانقدر و زمانی مبارک وداع می کند، بندهایی هست پس از نیایش به درگاه خدا، از فراز ۲۴ تا ۴۲ دعا خود ماه رمضان مخاطب قرار می گیرد:
السَّلَامُ عَلَیک یا أَکرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ، وَ یا خَیرَ شَهْرٍ فِی الْأَیامِ وَ السَّاعَاتِ.
سلام بر تو ای کریم ترین همنشین از میان اوقات، و ای بهترین ماه در روزها و ساعات.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِیهِ الْآمَالُ، وَ نُشِرَتْ فِیهِ الْأَعْمَالُ.
سلام بر تو ای ماهی که در ضمن تو برآورده شدن آمال نزدیک گشته، و اعمال در آن پخش و فراوان است.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ قَرِینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً، وَ أَفْجَعَ فَقْدُهُ مَفْقُوداً، وَ مَرْجُوٍّ آلَمَ فِرَاقُهُ.
سلام بر توای همنفسی که قدر و منزلتت بزرگ، و فقدانت بسیار دردناک است، و ای مایه امیدی که دوریت رنج آور است.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ أَلِیفٍ آنَسَ مُقْبِلًا فَسَرَّ، وَ أَوْحَشَ مُنْقَضِیاً فَمَضَّ.
سلام بر توای همدمی که چون رو کنی ما را مونس شاد کننده ای، و چون سپری شوی وحشت آور و دردناکی.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ مُجَاوِرٍ رَقَّتْ فِیهِ الْقُلُوبُ، وَ قَلَّتْ فِیهِ الذُّنُوبُ.
بر تو ای همسایه ای که دل ها نزد تو نرم شد، و گناهان در تو نقصان گرفت.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ نَاصِرٍ أَعَانَ عَلَی الشَّیطَانِ، وَ صَاحِبٍ سَهَّلَ سُبُلَ الْإِحْسَانِ.
سلام بر تو ای یاوری که ما را در مبارزه با شیطان یاری دادی، وای مصاحبی که راه های احسان را هموار و آسان ساختی.
السَّلَامُ عَلَیک مَا أَکثَرَ عُتَقَاءَ اللَّهِ فِیک، وَ مَا أَسْعَدَ مَنْ رَعَی حُرْمَتَک بِک!
سلام بر تو که چه بسیارند آزاد شدگان حضرت حق در تو، و چه سعادتمند است کسی که حرمتت را بواسطه خودت رعایت نمود!
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَمْحَاک لِلذُّنُوبِ، وَ أَسْتَرَک لِأَنْوَاعِ الْعُیوبِ!
سلام بر تو که چه بسیار گناهان را از پرونده ما زدودی، و چه عیب ها که بر ما پوشاندی!
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَطْوَلَک عَلَی الْمُجْرِمِینَ، وَ أَهْیبَک فِی صُدُورِ الْمُؤْمِنِینَ!
سلام بر تو که زمانت بر گنهکاران چه طولانی بود، و در دل مؤمنان چه هیبتی داشتی!
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ لَا تُنَافِسُهُ الْأَیامُ.
سلام بر تو ای ماهی که هیچ زمانی با تو پهلو نزند.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ شَهْرٍ هُوَ مِنْ کلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ.
سلام بر تو ای ماهی که از هر نظر مایه سلامتی.
السَّلَامُ عَلَیک غَیرَ کرِیهِ الْمُصَاحَبَةِ، وَ لَا ذَمِیمِ الْمُلَابَسَةِ.
سلام بر تو که مصاحبتت ناپسند و معاشرتت نکوهیده نیست.
السَّلَامُ عَلَیک کمَا وَفَدْتَ عَلَینَا بِالْبَرَکاتِ، وَ غَسَلْتَ عَنَّا دَنَسَ الْخَطِیئَاتِ.
سلام بر تو همچنان که با برکات بر ما وارد شدی، و ناپاکی معاصی را از پرونده ما شستی.
السَّلَامُ عَلَیک غَیرَ مُوَدَّعٍ بَرَماً وَ لَا مَتْرُوک صِیامُهُ سَأَماً.
سلام بر تو که وداع با تو نه از باب خستگی، و فراغت از روزه ات نه به خاطر ملالت است.
السَّلَامُ عَلَیک مِنْ مَطْلُوبٍ قَبْلَ وَقْتِهِ، وَ مَحْزُونٍ عَلَیهِ قَبْلَ فَوْتِهِ.
سلام بر تو که پیش از آمدنت در آرزویت بسر می بردیم، و قبل از رفتنت بر هجرانت محزونیم.
السَّلَامُ عَلَیک کمْ مِنْ سُوءٍ صُرِفَ بِک عَنَّا، وَ کمْ مِنْ خَیرٍ أُفِیضَ بِک عَلَینَا.
سلام بر تو که چه بدی ها که به جهت تو از جانب ما گشته، و چه خوبی ها که از برکت تو به سمت ما سرازیر شده!
السَّلَامُ عَلَیک وَ عَلَی لَیلَةِ الْقَدْرِ الَّتِی هِی خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
سلام بر تو و بر شب قدری که از هزار ماه بهتر است.
السَّلَامُ عَلَیک مَا کانَ أَحْرَصَنَا بِالْأَمْسِ عَلَیک، وَ أَشَدَّ شَوْقَنَا غَداً إِلَیک.
سلام بر تو که روز گذشته چه سخت بر تو دل بسته بودیم، و فردا چه بسیار شائق تو می شویم!
السَّلَامُ عَلَیک وَ عَلَی فَضْلِک الَّذِی حُرِمْنَاهُ، وَ عَلَی مَاضٍ مِنْ بَرَکاتِک سُلِبْنَاهُ.
سلام بر تو و بر فضیلت تو که از آن محروم گشتیم، و بر برکات گذشته ات که از دست ما گرفته شد... دعای وداع با ماه رمضان در نسخه خطی صحیفه سجادیه
قند شیرین پارسی
تشابه مضامین مهرآمیز این دعا با قصیده مختصر و پندآمیز سعدی آشکار است، و خواننده را به فروتنی و خشوع در مقابل عظمت باری تعالی فرامی خواند. شیرینی کلام سعدی و تخصص وی در سرایش ابیاتی سهل و ممتنع و گنجاندن مفاهیم بلند دینی در قالب کلمات ساده و اوزان روان، این فرصت را به فارسی زبانان می دهد تا معانی لطیف دعاهای دوده را به زبان مادری خویش درک کنند.

1403/01/22
12:59:40
5.0 / 5
285
تگهای خبر: پرونده , حكم , قم , مجلس
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
X

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۲ بعلاوه ۵
محفل