مروریكسال تحولات سیاست خارجی ایران؛
توازن بخشی در نگاه به شرق و غرب جهان در کانون سیاست خارجی ایران
ایران در سال ۲۰۲۱ به رغم تحریم ها در صدد بهره گیری از ظرفیت های مختلف برای خنثی سازی تنگناهای اقتصادی برآمد؛ تکاپوی دیپلماتیک، ترمیم روابط با دول عربی، کوشش برای حل بحران همسایگان و نقش آفرینی در سازمان های منطقه ای و فرامنطقه ای از مهم ترین تحولات سیاست خارجی درسال گذشته میلادی بود.
سال گذشته میلادی در ادامه سال هایی که آمریکا با راه اندازی کارزار «فشار حداکثری»، تهران را زیر شدیدترین تحریم ها قرار داده بود، سپری شد. در این سال باآنکه در آمریکا، «دونالد ترامپ» جای خویش را به «جو بایدن» داده بود و انتظار می رفت ضمن کاهش تحریم ها، مقدمات احیای برجام فراهم گردد اما رئیس جمهوری دموکرات هم در عمل همان راهی را رفت که پیش تر رئیس جمهوری ستیزه جو و تاجرمآب این کشور رفته بود.
در چنین فضایی، ایران در حوزه سیاست خارجی تدابیری را اندیشید و البته گشایش هایی هم حاصل شد؛ دستاوردهایی از ترمیم روابط با همسایگان و کشورهای منطقه گرفته تا عضویت در سازمان شانگهای، تقویت محور لاتینی و هم بازگشت مقتدرانه به میز مذاکرات برای لغو تحریم های ظالمانه.
تکاپوی دیپلماتیک یکی از برجسته ترین خصوصیت های سکانداران حوزه سیاست خارجی در سال ۲۰۲۱ بود و مقامات جمهوری اسلامی از هر فرصت و تریبونی برای اعلام مواضع و گسترش مناسبات با کشورهای همجوار، منطقه و فرامنطقه بهره گرفتند که به رغم تحریم ها، شاهد گشایش هایی در این عرصه بودیم.
حدود ۱۰۰ دیدار و گفت وگوی رئیسی در ۱۰۰ روز با مقام های خارجی
تکاپوی دیپلماتیک یکی از برجسته ترین خصوصیت های سکانداران حوزه سیاست خارجی در سال ۲۰۲۱ بود و مقامات جمهوری اسلامی از هر فرصت و تریبونی برای اعلام مواضع و گسترش مناسبات با کشورهای همجوار، منطقه و فرامنطقه بهره گرفتند که به رغم تحریم ها، شاهد گشایش هایی در این عرصه بودیم.
در این ارتباط میتوان به مصادیقی چون حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو، امضای قرارداد سوآپ گازی سه جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، انجام توافق های ترانزیتی با کشورهای پاکستان، آذربایجان، قرقیزستان، ترکمنستان و آذربایجان اشاره نمود.
در همین زمینه، دکتر رئیسی با یادآوری سفر خود به ترکمنستان و شرکت در اجلاس سران اکو، اظهار داشت: «ما ۵ سال با ترکمنستان مشکل داشتیم. با انجام این سفر، هم ارتباط برقرار و هم مسئله ترانزیت حل شد. همینطور قرارداد سواپ گاز میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان برقرار شد و این قرارداد می تواند زمینه خوبی باشد به جهت اینکه ایران را هاب(قطب) ترانزیت منطقه ای قرار دهیم.»
همچنین شهریورماه شاهد برگزاری «اجلاس منطقه ای پشتیبانی از عراق» بودیم؛ نشستی که در آن نمایندگان ۹ کشور مصر، ایران، عربستان، اردن، قطر، امارات، کویت، ترکیه و فرانسه مشارکت داشتند و نکته مورد توجه، حضور وزیر امور خارجه ایران و سران دولت های عربی منطقه در آن اجلاس بود.
روابط تیره تهران و ریاض هم در سال ۲۰۲۱ رو به ترمیم گذاشت و شاهد لحن صمیمانه و مسالمت آمیز مقامات تهران و ریاض و هم برگزاری دست کم ۴ دور نشست بین مسؤلان دو کشور بودیم.
در پیوند با تکاپوی دیپلماتیک تهران در سال ۲۰۲۱ بیان همین نکته کافی است که تنها دولت سیزدهم در ۱۰۰ روز اول فعالیت خود، نزدیک به ۱۰۰ دیدار و گفت وگوی تلفنی با مقام های عالی خارجی _ در حد رئیس جمهوری، نخست وزیر و وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس جمهوری _ داشته است.
تغییر جایگاه تهران در پیمان شانگهای بعد از دو دهه انتظار
یکی از بزرگترین تحولات و دستاوردهای ایران در سال ۲۰۲۱ در حوزه سیاست خارجی، در هم شکستن موانع عضویت دائم در سازمان شانگهای بعنوان یکی از مهم ترین پیمان های منطقه ای بود؛ تغییر جایگاهی که بعد از دو دهه انتظار از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشد. یکی از بزرگترین تحولات و دستاوردهای ایران در سال ۲۰۲۱ در حوزه سیاست خارجی، در هم شکستن موانع عضویت دائم در سازمان شانگهای بعنوان یکی از مهم ترین پیمان های منطقه ای بود؛ تغییر جایگاهی که بعد از دو دهه انتظار از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشد.
در آخر بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که که در ایام ۲۵ و ۲۶ شهریورماه در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران هشت کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خویش را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد در ارتباط با آنرا امضا کردند.
از نگاه ناظران؛، این که ایران به عضویت دائم سازمان همکاریهای شانگهای درآمده، یک مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است. در ارتباط با منافع آن برای ایران باید اظهار داشت که تغییر جایگاه می تواند نقطه آغاز استراتژی عمل گرایانه نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی باشد.
از طرفی، کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای در مجموع بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، در عمل باعث بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
کارشناسان معتقدند حضور ایران بعنوان عضو دائم در این سازمان با عنایت به فعالیت ها و همکاریهای گسترده اعضای آن در حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی، فضای مناسب تری را برای تعاملات بین المللی کشورمان فراهم خواهدآورد.
سازمان همکاری شانگهای تا قبل از تغییر جایگاه ایران (که البته اعمال آن احیانا چند سال زمان ببرد) دارای هشت عضو دائم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان بود. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان هم بعنوان عضو ناظر و ۶ کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا هم از شرکای گفت وگوی آن به شمار می رفتند.
نقش فعال ایران برای برون رفت افغانستان از بحران
تهران افزون بر پذیرش حدود سه میلیون مهاجر افغان در سالهای اخیر، در فضای بعد از تسلط طالبان بر افغانستان در میانه سال ۲۰۲۱، نقش فعالی برای برقراری صلح و ثبات در این کشور دوست و همسایه ایفا کرده است.
تهران افزون بر پذیرش حدود سه میلیون مهاجر افغان در سالهای اخیر، در فضای بعد از تسلط طالبان بر افغانستان در میانه سال ۲۰۲۱، نقش فعالی برای برقراری صلح و ثبات در این کشور دوست و همسایه ایفا کرده است. در ادامه نشست های سه گانه مسکو پیرامون بررسی تحولات افغانستان، دومین دور نشست وزیران امور خارجه همسایگان افغانستان ۵ آبان ماه در وزارت امور خارجه با حضور «محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهوری، «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه و وزیران امور خارجه ازبکستان، چین، ترکمنستان، تاجیکستان و پاکستان برگزار گردید. در این جلسه، وزیران امور خارجه چین و روسیه و هم «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل به صورت مجازی شرکت داشتند.
در جریان این نشست، وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان بر اهمیت شنیدن صدا و خواسته مردم این کشور از جانب جامعه بین المللی تاکید نمودند و خواهان آن شدند که گروه حاکم بر افغانستان به تعهدات خود در مقابل خواسته های مردم و انتظارات جامعه بین الملل عمل کنند.
همچنین وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان در اطلاعیه ای مشترک تاکید نمودند که یک ساختار سیاسی فراگیر و گسترده با مشارکت همه اقوام، تنها چاره مسائل افغانستان است و حملات تروریستی را در هر فرم و شکل همچون ضد گروههای قومی و مذهبی و حملات تروریستی به مساجد را شدیدا محکوم کردند.
توازن بخشی در نگاه به شرق و غرب جهان
در سال ۲۰۲۱ دو دیدگاه «نگاه به شرق» و «نگاه به غرب» تعدیل شده و دیدگاه «بینابینی» به جهان شکل گرفت؛ دیدگاهی که بر حفظ تعادل در نگاه به غرب و شرق تاکید داشت؛ سند استراتژیک ۲۵ سال با چین و ۲۰ ساله با روسیه، تکاپوی دیپلماتیک برای رفع اختلافات با غرب بر سر برجام، کوشش برای همکاری نزدیک با کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین همچون الگوهای رفتاری برای توازن بخشی به روابط خارجی به شمار می رفت.
در سال ۲۰۲۱ دو دیدگاه «نگاه به شرق» و «نگاه به غرب» تعدیل شده و دیدگاه «بینابینی» به جهان شکل گرفت؛ دیدگاهی که بر حفظ تعادل در نگاه به غرب و شرق تاکید داشت. البته نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین در دولت سیزدهم وارد فضای جدی تری شد به صورتی که رهبران کشورهای آمریکای لاتین همچون رئیسان جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار دیگر مقام های جهانی، پیروزی رئیسی را تبریک گفتند و نسبت به گسترش مناسبات دولت های متبوع خود با تهران ابراز امیدواری کردند.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان چندی بعد از دیدار با همتای ونزوئلایی از امضای یک سند همکاری در ماههای آینده اطلاع داد و اظهار داشت: گفت وگوهای مهمی با یکدیگر داشتیم و توافق کردیم نقشه راه همکاریهای ۲۰ ساله تهران و کاراکاس را ترسیم نماییم.
اینک هم خبرهایی از سفر «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری ونزوئلا به گوش می رسد و او گفته است که در آینده بسیار نزدیک برای تسریع فرایند همکاریهای دوجانبه با جمهوری اسلامی و تحکیم مناسبات اقتصادی دو کشور به تهران سفر می کند. باآنکه مادورو به تاریخ این سفر اشاره نکرده اما از نگاه ناظران، این سفر به احتمال زیاد در همین روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۲ انجام خواهد گرفت.
ایران همزمان با گسترش روابط با ونزوئلا، تقویت و ترمیم روابط با دیگر کشورهای این حوزه را در برنامه خود دارد. تهران پیش تر روابط اقتصادی و تجاری گسترده ای را با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور برقرار کرده بود که میتوان به پروژه ایران برای تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت تاسیسات پتروشیمی در اکوادور، ساخت کارخانه سیمان، اکتشاف اورانیوم و استخراج معادن بولیوی در دولت دهم هم اشاره نمود.
مطالبه لغو تحریم ها با توسل به دیپلماسی و میز مذاکره
سال ۲۰۲۱ را از جهتی میتوان سال ازسرگیری مذاکرات حق جویانه در ایران برای لغو تحریم های ظالمانه دانست؛ مذاکراتی که بعد از خروج امریکا از برجام و کاهش تعهدات از جانب تهران متوقف گردید و از آوریل ۲۰۲۱ (فروردین ۱۴۰۰) از سرگرفته شد.
سال ۲۰۲۱ را از جهتی میتوان سال ازسرگیری مذاکرات حق جویانه برای لغو تحریم های ظالمانه دانست. از میانه فروردین تا ۳۰ خردادماه در دولت دوازدهم شاهد ۶ دور مذاکره در وین پایتخت اتریش بودیم؛ مذاکراتی که بدون دستیابی به توافق به دولت سیزدهم محول شد. دولت سیزدهم هم بعد از وقفه ای حدود ۶ ماهه مذاکرات لغو تحریم ها را هشتم آذرماه استارت زد.
ارائه دو سند در رابطه با «رفع تحریم ها» و «فعالیت های هسته ای» به طرف های مذاکرات از جانب هیات ایرانی و وعده تهران برای عرضه سند سوم در صورت موافقت با دو سند قبل، همچون مسائلی بود که در دور نخست مذاکرات رقم خورد. ازاین رو تیم ایرانی در این دور از مذاکرات با دست پُر و عرضه ابتکارات راهگشا همه تمهیدات لازم برای پیگیری مذاکراتی سازنده و نتیجه محور را پیشبینی کرده بود.
در دور دوم مذاکرات که از ششم دیماه کلید خورد و اینک هم در جریان است، تیم هسته ای دولت سیزدهم با رد «سند ۲۰ ژوئن» بعنوان برآیند مذاکرات ششگانه دولت دوازدهم و تکیه بر اسناد یکم و پانزدهم دسامبر، درصدد توافقی جامع تر با غرب برآمده است؛ توافقی که همزمان با جدیت در لغو تمامی تحریم ها، به مسائل مهم دیگری چون «تضمین» و «راستی آزمایی» از لغو تحریم ها نظر دارد.
منبع: محفل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب