عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی :
انقلاب اسلامی عامل مهم تجدید حیات تمدن اسلامی است
محفل: به گزارش محفل، ملک زاده اظهار داشت: انقلاب اسلامی عامل مهم تجدید حیات تمدن اسلامی است و از یک منظر می توانیم بگوییم که انقلاب اسلامی، شروع کننده و عامل تجدیدِ تمدن نوین اسلامی و امت نوین اسلامی بود.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه- سامان سفالگر: خیلی از پژوهشگران و اندیشمندان در حوزه علوم انسانی اعتقاد دارند که پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در نوع خود پدیده ای قابل تأمل بوده که از ابعاد مختلفِ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، قابل تجزیه و تحلیل است. البته که در این رابطه در طول بیش از چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کتاب ها و تحلیل و تفسیرهای مختلفی نیز منتشر و ارائه شده است.
با این همه، شاید فصل مشترکِ اغلب تحلیل ها در این عرصه این باشد که پژوهشگران مختلف عمدتا بر این مساله تاکید داشته اند که انقلاب اسلامی ایران از بارِ معنایی و گفتمانی قابل توجهی نیز برخوردار می باشد. در واقع، این انقلاب در کنار آن دسته از جنبش ها و تحولات تاریخی قرار دارد که در نوع خود بایستی به مثابه یک نقطه عطف در تاریخ جهان ارزیابی شوند و خود موجدِ تحولات تازه ای نیز بوده اند. مسأله ای که نمودهای عینی آن با گذشته بیش از چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چه در منطقه خاورمیانه و چه جهان به وضوح قابل مشاهده می باشد.
با این همه، یکی از حوزه هایی که با محوریتِ آن، متون اندیشه ای و تحلیلی قابل توجهی ساخته شده، نسبتِ انقلاب اسلامی با پدیده تمدن سازی است. موضوعی که البته در بیانات مقام معظم رهبری نیز بازتاب یافته و بسیاری اعتقاد دارند که انقلاب اسلامی قدمهای مهمی را در این حوزه برداشته و بر می دارد. ازاین رو، خبرگزاری مهر در گفتگو با حجت الاسلام محمد ملک زاده استادیار گروه سیاستِ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به واکاوی نسبت و ارتباط انقلاب اسلامی با پدیده تمدن سازی پرداخته و نقشه راه، مسیر طی شده و راهِ باقی مانده در این عرصه را به بحث و بررسی گذاشته است.
آنچه در ادامه می خوانید بخش اول از گفتگوی مهر با حجت الاسلام ملک زاده است.
*انقلاب اسلامی از ابتدا، تا چه حد به حوزه تمدن سازی نگاه داشته است؟ آیا این مساله در دیدگاه های چهره های مهم انقلاب، بازتاب های عینی یافته است؟
پیروزی انقلاب اسلامی در واقع یک نقطه عطف برای تحقق تمدن جدید اسلامی است و از ابتدا هم این انقلاب با همین هدف شکل گرفت برای اینکه انقلاب اسلامی با خاصیت های الهام بخش و ظرفیت سازی که دارد، معادلات حاکم بر زندگی افراد را دگرگون کرد و برای شکل گیری یک تمدن جدید اسلامی پی ریزی شد. واقعیت مهم این است که انقلاب اسلامی عامل مهم تجدید حیات تمدن اسلامی است و از یک منظر می توانیم بگوییم که انقلاب اسلامی، شروع کننده و عامل تجدیدِ تمدن نوین اسلامی و امت نوین اسلامی بوده و پیام احیای هویت اسلامی و بازگشت به اسلام را به دنبال داشته است.
این انقلاب در جهت ارائه راهکارهای مؤثر برای فهم مباحث اسلامی به شکل کارآمد مورد توجه قرار گرفت. این مسئله در نگاه رهبران انقلاب نیز بسیار برجسته است. نگاه حضرت امام خمینی (ره) به انقلاب، نگاه تمدنی است و رهبر معظم انقلاب هم بارها و بارها اشاره کرده اند که ما باید در راه تمدن سازی حرکت نماییم. نمونه این امر این است که ایشان تاکید می کنند پیام مهم انقلاب اسلامی برای امت اسلام و جوامع مسلمانِ دیگر، احیای هویت اسلامی و بازگشت به اسلام است و باید از آنها برای ساختن یک تمدنِ جدید استفاده گردد.
*پنج مرحله ای که در مورد تمدن سازی ذکر می شود کدام است؟
البته نگاه رهبر انقلاب بعنوان شاهدی که بر مسئله تمدن سازی تاکید دارند، به مسئله فرآیندِ شکل گیری تمدن جدید به این صورت است که در ۵ مرحله این مسئله را تبیین کرده اند و در نظریه ای که ایشان مطرح نمودند، می فرمایند: ما در گام اول «ایجاد انقلاب اسلامی» را داشتیم که در واقع نخستین و پرهیجان ترین مرحله تمدن سازی است و این مرحله که در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد، به تعبیر رهبر معظم انقلاب، گرچه سختی های زیادی را به همراه داشت، ولی در واقع در آن مسیر تمدن سازی، آسان ترین راه بوده است و ما مراحل بعدی را باید با دقت بیشتر و پشت سرگذاشتن سختی های فراوان طی نماییم.
در گام دوم که ایشان اشاره می کنند، «شکل دادن نظام اسلامی» است. هندسه عمومیِ جامعه را بایستی در این مرحله شکل دهیم. در نظام اسلامی که در واقع به تعبیر مقام معظم رهبری، مسئله مردم سالاری دینی مطرح می شود، این مردم هستند که در این ساختار حکمرانی می کنند، برگزیده و تصمیم می گیرند و سرنوشت اداره این کشور را به وسیله منتخبان خودشان در اختیار می گیرند و این خواست و انتخاب در تعریف مردم سالاری دینی بایستی در سایه هدایت الهی باشد. در واقع، قالبی که برای مردم سالاری دینی تعریف می شود، به این صورت است.
*دولت اسلامی در این پروسه چه جایگاهی دارد؟
نکته سومی که از طرف رهبر معظم انقلاب در راه تمدن سازی مطرح می شود، بحث «ایجاد دولت اسلامی» است که حالا دولت که به معنای همان مجموعه کارگزاران حکومت مد نظر است، شکل گرفته و در این مرحله از منش و روش دولتمردان و ساز و کارها و نهادسازی برای اداره کشور با تاکید بر آرا و دستورات اسلام استفاده شده و جامعه برمبنای آن محیای مراحل بعدی در حوزه تمدن سازی می گردد.
مرحله چهارم «ایجاد کشور اسلامی» است که در واقع مرحله تبلور نظام اسلامی است و مقررات و روابط مردم و مسؤولان به معنای واقعی کلمه در این مرحله اصلاح می شود و یک کشور نمونه و الگو برمبنای آموزه ها و احکام اسلامی باید ساخته شود.
مرحله پنجم در راه تمدن سازی اسلامی به مرحله «تمدن نوین اسلامی» می رسد. در این مرحله دنیای اسلام بعد از شکل گیری کشور اسلامی بعنوان الگو و یک تمدن نوین اسلامی مورد توجه قرار می گیرد و در راه رسیدن به امت اسلامی قرار می گیرد و این مرحله پنجم مرحله شکل گیری تمدن نوین و بین المللی اسلامی است و جهت و رویکرد کلی انقلاب هم در مرحله پنجم است که در چارچوب تمدن نوین اسلامی تحقق پیدا می کند.
با ایجاد جامعه و کشور اسلامی، زمینه برای ایجاد امت اسلامی هم فراهم می شود و از نظر مقام معظم انقلاب اسلامی، عوامل تشکیل دهنده تمدن اسلامی، عوامل مختلفی همچون مسئله ایمان به خدا، تقوای فردی، تقوای الهی و اجتماعی امت اسلامی است که این مسائل زمانیکه بصورت کامل تحقق پیدا کنند، طبیعتاً تمدن نوین اسلامی بطور کامل شکل می گیرد. ازاین رو باید عنوان نمود که مسئله تمدن سازی در نگاه رهبران انقلاب بسیار برجسته است و رهبر معظم انقلاب اسلامی حتی در این حوزه به نظریه پردازی هم توجه ویژه ای داشته اند.
*ضرورت و اهمیت مساله تمدن سازی در منظومه انقلاب اسلامی چگونه است؟
مسئله ضرورت و اهمیت تمدن سازی در منظومه انقلاب اسلامی یکی از مسائل بسیار مهم تلقی می شود. انقلاب اسلامی دارای ابعاد جهانی است و انقلاب و نظام سیاسی که دارای ابعاد جهانی باشد، برای استمرار و پایداری خود چاره ای ندارد جز این که به سمت تمدن سازی حرکت نماید.
تمدن اسلامی سبب شکل گیری نظام اجتماعی و نظامِ سیاسی قانونمند و کارآمد و پویا می شود بنابراین تمدن ها طول عمر بیشتری در مقایسه با حکومت ها و فرهنگ ها دارند و گستره یک تمدن بیشتر از گستره حکومت هاست و به علت وجود جنبه های سخت افزاری و نرم افزاری تمدن ها دارند (منظور ساختارها و محصولات تمدنی است) شاهدِ عمر بیشتر تمدن ها در قیاس با حکومت ها هستیم. این تمدن ها هستند که نظام های سیاسی و اجتماعی گوناگون را به وجود می آورند.
بنابراین تمدن ها همیشه در قدمهای بالاتری در مقایسه با حکومت ها و فرهنگ قرار دارند و با عنایت به بین المللی بودن انقلاب اسلامی باید برای پایداری و دوام و بقای بیشتر به سمت تمدن سازی حرکت کرده و اولویت اصلی ما باید رسیدن به تمدن نوین اسلامی به وسیله ارزش های نوین اسلامی باشد که رهبرمعظم انقلاب اسلامی با عنایت به ظرفیتهای عظیم جهانی، شکل گیری تمدن نوین اسلامی ایرانی را بارها مورد تاکید قرار داده و ضروری دانسته اند و معتقدند جهان اسلام باید با استفاده از دانش و خردمندی و عقلانیت و تدبیر در راه تمدن نوین اسلامی حرکت نماید و در این راه بطور قطع انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی بایستی پیشرو باشند و قدمهای اولیه و اصلی را بردارند.
*عمده مؤلفه های تمدن ساز در چهارچوب نظام فکری انقلاب اسلامی را چه می دانید؟
شناخت حقیقتِ تمدن اسلامی و پاینبدی به الزاماتی که ما را به آن تمدن می رساند بطور قطع امری ضروریست و از سویی ما باید از ظرفیتهای جهان اسلام آگاه باشیم و این از الزامات تمدن سازی است که ما بتوانیم یک تمدن نوین اسلامی را شکل دهیم. ما مؤلفه های زیادی را می توانیم برای تمدن سازی در قالب نظام فکری اسلامی مطرح نماییم. در سخنان مقام معظم رهبری بارها و بارها به بخش های مهم این مؤلفه ها (بحث ایمان، علم، کسب عزت، رسیدن به عدالت، کسب قدرت مقابله با امواج رسانه ای جهانی، تولید ثروت، اخلاق و در نهایت شکل گیری مردم سالاری دینی) اشاره شده است.
یکی از مهم ترین مؤلفه ها در این حوزه بحث پیشرفت اسلامی در چارچوب الگوی اسلامی است. پیشرفت بایستی در جهت اعتلای ایران اسلامی در سطح منطقه و جهان باشد که البته در آن مسئله رفاه مادی همراه با عدالت اجتماعی هم در نظر گرفته می شود، و آن روحیه و آرمان انقلابی با برخورداری از ارزش های اخلاقی نیز بطور قطع باید تامین شود و به وجود بیاید. مدل توسعه ای که در جمهوری اسلامی بعنوان مؤلفه تمدن سازی وجود دارد، باید به اقتضای شرایط فرهنگی و تاریخی و اعتقادات و ایمان مردم ایران شکل گیرد و این یک مدل بطورکامل ملی و بومی است و به تعبیر مقام معظم رهبری مختص به خودِ ملت ایران است.
یعنی مدل پیشرفت ما با مدل پیشرفت نظام سرمایه داری یکی نیست و نمی تواند و نباید از آن نظام تقلید کند. نکته دوم در بحث مؤلفه تمدن سازی در انقلاب اسلامی، «توجه به سیره علمی و عملی بنیان گذار جمهوری اسلامی» است. حضرت امام (ره) وقتی که پا در راه مبارزه گذاشتند، اهداف بلندی را مد نظر قرار دادند و بطور قطع اگر ما بخواهیم از آن اهداف فاصله بگیریم، از آن دیدگاه جهانیِ حضرت امام که به دنبال تمدن نوین جهانی بودند هم فاصله خواهیم گرفت.
ما باید به سیره علمی و عملی بنیان گذار جمهوری اسلامی تاسی کرده و آنرا بعنوان الگو مورد توجه قرار دهیم. راه امام، راهِ عدالت (و پیشرفت معنوی) و پیشرفت مادی و عزت و سربلندی است. سومین نکته ای که می توان بعنوان مؤلفه تمدن ساز مورد توجه قرار داد، «توجه به فرهنگ اسلامی در مقابل فرهنگ غربی» است. بطور قطع تمدن سازی در یک کشور اسلامی باید در چارچوب یک فرهنگ اسلامی باشد و نمی تواند الگوی فرهنگ بیگانه را مورد نظر قرار دهد.
*فرهنگ غربی چه اشکالاتی را ایجاد می کند؟
فرهنگ غربی با عنایت به طبیعتی که بر نظام سرمایه داری حاکم است، یکسری جذابیت های مادی و جنسی دارد. جذابیت هایی که انسان های مادی گرا آنرا جذب می کنند. این فرهنگ می تواند برای نسل ها جوان و نوجوان بسیار تحریک کننده باشد. خودِ غرب هم متوجه این مورد شده که فرهنگ غربی تبعات بسیار ناخوشایندی را برای جوامع غربی به دنبال داشته است و با وجود آنکه نظام سرمایه داری برایش این فرهنگ مطلوبیت دارد، چون موجب تولید ثروت از راه های نادرست و غیر اخلاقی می شود، با این وجود آنها به این نتیجه رسیده اند که این فرهنگ با وجود برخی مزایا، خسارات جبران ناپذیری را نیز بر جوامع غربی وارد کرده است.
ما در این جا نمی توانیم از فرهنگ غربی تقلید نماییم، بلکه کاری که می توانیم بکنیم، این است که ابعاد منفی فرهنگ غرب را برجسته نماییم. اگر ما بخواهیم در چارچوب فرهنگ اسلامی تمدن سازی نماییم، باید بر فرهنگ منحط غربی غلبه نماییم این کار باید برای آگاهی نسل جوان بوسیله برجسته کردن ابعاد لطمه زای فرهنگ غرب صورت گیرد تا بتوانیم آنها را متوجه نماییم که تاسی کردن به فرهنگ غرب نمی تواند نتایج مثبتی را به همراه داشته باشد. نکته بعدی، «قطع وابستگی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی» است که جامعه اسلامی و نظام اسلامی بطور قطع باید این مرحله را پشت سر بگذارد.
آنچه که ملت و نظام جمهوری اسلامی در راه تمدن سازی خود در پیش می گیرد، حفظ عزت ملی و افزایش اقتدار سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در حوزه داخلی و منطقه ای و جهانی است. عاملی که می تواند سبب عدم شکست و لطمه ناپذیری ملت ایران شود. طبیعتاً ما تا این مرحله را پشت سر نگذاریم نمی توانیم در راه تمدن اسلامی قدم بگذاریم. بطور قطع قطع وابستگی به معنای قطع رابطه ما با جهان و کشیدن حصار دور خودمان نیست بلکه مراد ما این است که کشور و جامعه اسلامی ما که دشمنان زیادی هم دارد، اگر بخواهد وابسته باشد، ناگزیر خواهد شد که پیرو دستورات کسانی باشد که به آنها نیاز دارد. این مطلوبیتی برای نظام اسلامی ندارد.
همکاری ها در این حوزه باید برمبنای منافع مشترک صورت گیرد و این مورد با وابستگی های سیاسی و فرهنگی که می تواند نظام را به عقب براند، متفاوت می باشد. این مسئله نیازمند توجه به علم و دانش و پیشرفت های علمی است تا وابستگی های خودرا قطع نماییم. نکته پنجم «وحدت اسلامی» است که بسیار حائز اهمیت می باشد. "ویل دورانت" نظریه ای در بحث تمدن سازی دارد و می گوید ظهور تمدن ها زمانی امکان پذیر است که هرج و مرج و جنگ و ناامنی پایان پذیرفته باشد. تا وقتی که جنگ و ناامنی است تمدنی شکل نمی گیرد، وحدت اسلامی هم قائل به همین مسئله است.
قرآن کریم تاکید دارد ما باید با تاکید بر مشترکات خود با جهانیان در تعامل باشیم، جوامع اسلامی قاعدتاً با مشترکات بزرگی مانند قرآن، دین، قبله مشترک اولویت دارند تا به سمت وحدت حرکت کنند و تا وقتی که این وحدت شکل نگیرد نمی توان انتظار شکل گیری تمدن اسلامی را داشت. در این راستا، دشمنان هم این مسئله را درک کرده اند و از آغاز تمدن اسلامی به دنبال ایجاد تفرقه و دین های جدید، فرقه سازی های جدید و تشدید شکاف های قومیتی بودند. ازاین رو، این مسئله از این نظر بسیار حائز اهمیت می باشد تا وحدت اسلامی را حفظ نموده و مسیر تمدن سازی خودرا هموار نماییم.
نکته آخر بحث پیاده کردن «حکمرانی اسلامی» است که در واقع آن چه رهبر معظم انقلاب هم در مسئله نظام سازی و دولت سازی و جامعه سازی و در نهایت تمدن سازی نوین اسلامی به آن تاکید می کنند، همین است که ما باید در راه حکمرانی اسلامی حرکت نماییم و با تاکید بر آرمان های انقلاب اسلامی است که می توانیم این حکمرانی را اجرائی نماییم.
به این معنا که برای تحقق یک دولت اسلامی پویا و پیشرو نیازمند جامعه اسلامی هستیم و تحقق و پویایی جامعه اسلامی هم نیازمند حکمرانی مطلوب اسلامی است که در واقع الزامات تمدن نوین اسلامی در مرحله دولت سازی و جامعه سازی در چارچوب توجه به تعالیم دین و علم گرایی و اسلام سازی و نقشه راهی که انقلاب اسلامی برای ما تدوین کرده اجرائی می شود و ما می توانیم در راه تمدن سازی حرکت کنیم.
ادامه دارد…
منبع: محفل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب